KULTURA Archive

Doczekaliśmy się kolejnej odsłony serialu Paolo Sorrentino, tym razem pod tytułem „Nowy papież”. O „Młodym papieżu” pisałem prawie cztery lata temu z nieukrywanym entuzjazmem. Kto czyta mojego bloga od dłuższego czasu, a głęboko wierzę, że gdzieś tam istnieją takie osoby, ten wie, że zaliczam się do nieskrywanych fanów Paolo Sorrentino. Tego, jak opowiada swoje historie, w jakie ubiera je słowa i obrazy.

Postaci są przerysowane, karykaturalne, a przy tym – o dziwo – bardzo realistyczne. Przesada, paradoks i prowokacja pozwala mu pokazać to, czego w normalnych warunkach pokazać się nie da. Sceny są niejednokrotnie wręcz surrealistyczne, ale to właśnie wywleka z ich wnętrza właściwą esencję. W ten sposób surrealizm zdarzeń jest tylko maską, dzięki której istota problemu może się ujawnić z cała siłą – taką, jaką naprawdę jest. Wzięte dosłownie są absurdem, kpiną a – czasem nawet – zbyt nachalną publicystyką i kiczowatą symboliką. Bywa też, że Sorrentino potrafi być irytujący i zupełnie nie trafia tam, gdzie trzeba.

Luca Signorelli stoi sobie – w towarzystwie Fra Angelico – i spokojnie przygląda się wszystkim tym strasznym rzeczom, które namalował. Patrzą na nauczającego Chrystusa i zgromadzonych wokół niego uczniów. Moment, moment!!! Coś jest jednak nie tak! Chrystus nie ma aureoli! Bo to wcale nie Chrystus, lecz …. Antychryst; przebieraniec zwodzący ludzkość pozorami dobra. Trudno zresztą nie zauważyć, że tym, który szepcze mu do ucha jest sam diabeł. Jego ręka wślizguje się w rękaw Antychrysta tak, iż wydaje się, że ich dłoń stanowi jedność. Na pierwszy rzut oka widać, że pozostają w intymnej zażyłości.

Słuchający wydają się dziwie zrelaksowani. Ich sumienia są spokojne, czyny usprawiedliwione. Antychryst przybywa przecież, by zlikwidować grzech, wprowadzić powszechną równość i prawdziwe braterstwo. Jeden ze starców płaci za usługę nierządnicy. Franciszkanie i dominikanie dyskutują w oddali, próbując rozeznać znaki czasu.

Antychryst przeprowadza także zbiórkę na opus diaboli. Ma już trochę nazbierane; widać kosztowności u podnóża piedestału, z którego naucza. Są przecież potrzeby. Zbudował monstrualny kościół bez krzyża. Wyręcza także służbę zdrowia – niewydolną w każdych czasach; właśnie kogoś uzdrowił. Na dalszym planie ma miejsce egzekucja opornych. Koniec świata jest bliski. Będzie się działo. Najlepsze jednak dopiero przed nami.

Modica nie bez powodu nazywa jest miastem stu kościołów. Tak pisze o niej pewien historyk, włączając do tej liczby także pobliskie ruiny. Tutaj również znajduje się jeden z najwyższych mostów w Europie – 300 metrowy kolos łączący stare i nowe miasto. Ale Modica to przede wszystkim kolejne miasto na mojej trasie sycylijskiego baroku. Brutalnie potraktowane przez siły natury, nie tylko w najtragiczniejszym trzęsieniu ziemi, jakie nawiedziło dolinę Noto w 1693 roku, ale również w roku 1613. Do tego dołożyć musimy jeszcze dwie straszne powodzie w roku 1833 i 1902. 

Tym razem wybrałem się w podróż śladem sycylijskiego baroku. Nie odwiedziłem niestety wszystkich miejsc znajdujących się na barokowym szlaku. Ale tak to już jest, że z każdego wyjazdu wracam z poczuciem niespełnienia i chęcią rychłego powrotu do tych miejsc, które pominąłem z różnych względów albo którym nie poświęciłem dostatecznej uwagi. Na liście UNESCO od 2002 roku znajduje się osiem barokowych miast znajdujących się w dolinie Noto. Oczywiście lista ta nie wyczerpuje wszystkich sycylijskich miast, w których odnajdziemy barokowe kościoły czy pałace. Wszystkie jednak te miasta w południowo-wschodniej Sycylii łączy to, że zostały odbudowane po wielkim trzęsieniu ziemi, jakie nawiedziło tę okolicę w 1693 roku. Wszystkie je wyróżnia nie tylko występowanie barokowych budowli, ale także nowatorskie – jak na tamte czasy – rozwiązania urbanistyczne. 

Otrzymujemy niestety zmasakrowaną wersję najnowszego filmu Paolo Sorrentino „Oni” (LORO). Pomyślany jako 4,5 godzinny dyptyk, u nas został pokazany w wersji 2,5 godzinnej. Pewnie było to zbyt ryzykowne z punktu widzenia dystrybutora, choć kiedyś już porwano się na wyświetlanie w kinie filmu w dwóch częściach w przypadku „Nimfomanki” Larsa von Triera. Niestety takie posunięcie wpłynęło na kompozycję filmu, który sprawia wrażenie bardzo chaotycznego. Początkowy – ponad 30 minutowy – wątek, prawie zupełnie „znika” z pola widzenia, a opowieść skupia się na postaci Berlusconiego, całkowicie z kolei nieobecnej w początkowej części filmu. Mam nadzieję zobaczyć gdzieś jeszcze pełną wersję, bo – jak wiecie – Sorrentino to jeden z moich ulubionych reżyserów.

Wszyscy kochają Ravello. Rodzaj ludzki dzieli się więc na tych, którzy już tam byli i chcą wrócić oraz tych, którzy pragną je zobaczyć, choć raz w swoim krótkim i nędznym życiu. Raj na ziemi – przyznają zgodnie wszyscy wpadający tam na dzień lub dwa. Nic dziwnego, skoro opis ziemskiego raju mówi, że ten jest ogrodem. To właśnie tutaj harmonia natury i kultury sprzęga się w doskonałą jedność. I choć Włosi zawsze wszystko robią lepiej, nie byłoby tego ziemskiego raju, gdyby nie dwóch Brytyjczyków.

Grecki geograf Strabon w I wieku przed Chrystusem nazwał to wybrzeże mianem boskiego, choć było wówczas prawie niezamieszkałe. Czujemy się więc niczym wygnańcy z raju i z zazdrością patrzymy na tutejszych mieszkańców. A jednak każdy mieszkaniec Kampanii powie pewnie, że do prawdziwego dolce vita, trzeba trochę więcej niż tylko boskich widoków, a codzienne życie na Amalfi wcale raju nie przypomina.

„Dante. Tu nic nie ma”- pisze w swoim wierszu Tadeusz Różewicz. Rzeczywiście tłumów nie było. W zasadzie nikogo poza mną. Żadnych pielgrzymek spragnionych duchowego orzeźwienia w ten skwarny czerwcowy dzień. Raczej więc skromnie jak na miarę tak wielkiego poety. Nie tylko wieszcza narodowego Włochów, ale przecież poety należącego do pierwszej ligi światowego dziedzictwa kultury. Ciało twórcy Boskiej komedii leży tu w Rawennie, w niezbyt okazałym neoklasycznym grobowcu, do którego przeniesiono go ze znajdującej się tuż obok Bazyliki św. Franciszka w 1780 roku. Tam też – w pochodzącym z V wieku kościele,  wówczas pod wezwaniem San Pietro Maggiore – odbył się jego pogrzeb.

Powiedzmy sobie od razu, że Europejczyk to stan umysłu, a nie kwestia tego, gdzie kto mieszka. To świadomość, że przynależymy do pewnej kultury, która sięga dziś daleko poza geograficzne granice Europy. A że kultura europejska – jako to z każdą kulturą bywa – jest zjawiskiem różnorodnym i dynamicznym, każda próba jej określenia, narażona jest na niemałe kontrowersje.

Po Paolo Sorrentino spodziewałem się naprawdę dobrego serialu. W dodatku tak intrygujący temat. Niezwyczajnie młody, bo zaledwie 47 letni, amerykański papież zaprowadza nowe porządki w murach Stolicy Piotrowej i zapewne wkrótce także w całym katolickim świecie. Po dwóch obejrzanych odcinkach, dzieło Sorrentino przerosło moje oczekiwania. Serial jest nie tylko dobry. Jest świetny, lecz z pewnością nie jest rozrywką dla każdego. Czytając pierwsze reakcje widzów, odnoszę wrażenie, że serial mało komu trafił w gusta, a czasem wydaje się, że oglądając to samo, wielu widziało coś zupełnie innego.